Fot. Fotolia
Nietolerancja laktozy dotyczy około 37% społeczeństwa polskiego. Co trzeci dorosły Polak ma więc problemy z trawieniem cukru mlecznego. Na szczęście istnieje kilka prostych rozwiązań na zdiagnozowanie i eliminację nieprzyjemnych dolegliwości z nią związanych.
Laktoza
Laktoza to dwucukier złożony z glukozy i galaktozy. Jest ona głównym cukrem występującym w mleku ssaków. Laktozę zawierają więc: mleko i produkty mleczne, zarówno krowie, kozie, owcze, bawole, jak i wszystkich innych ssaków. Jej zawartość w mleku krowim wynosi ok. 5% a w ludzkim ok. 7%. Zanim jednak laktoza zostanie wchłonięta przez przewód pokarmowy człowieka musi zostać rozłożona do jednocukrów na skutek działania enzymu laktazy.
Laktaza jest enzymem produkowanym przez komórki nabłonka jelita cienkiego. Aktywność laktazy zmniejsza się wraz z wiekiem. Oznacza to, że enzym ten staje się mniej wydajny. Niedobór lub brak wystarczającej ilości laktazy powoduje nieprzyjemne dolegliwości związane z utrudnionym trawieniem cukry laktozy.
Nietolerancja laktozy
Nietolerancję laktozy można podzielić na:
Alaktazję – niedobór laktozy występujący od urodzenia; wymaga stosowania diety bezlaktozowej przez całe życie;
Hipolaktazję dorosłych – niedobór laktazy, postępujący wraz z wiekiem;
Wtórny niedobór laktazy – niedobór laktazy, który wynika z niektórych schorzeń (np. choroby Leśniowskiego-Crohna, infekcji żołądkowo-jelitowych, celiakii, mukowiscydozy); może być stanem przejściowym.
Nietolerancja laktozy jest wynikiem zaburzeń trawienia laktozy w przewodzie pokarmowym. Niestrawiona laktoza przechodzi do jelita grubego i tam poddawana jest fermentacji przez bakterie jelitowe. Powstają wtedy gazy oraz kwasy organiczne, które drażnią błonę śluzową jelita. Dodatkowo laktoza zwiększa ciśnienie osmotyczne, powodując przejście wody do jelita, co wywołuje biegunkę.
Do objawów nietolerancji laktozy zaliczyć można:
wzdęcia
bóle brzucha
„przelewanie” w jamie brzusznej
gazy
kolki (u niemowląt)
nudności i wymioty (rzadko).
Nasilenie objawów zależy w głównej mierze od dawki spożytej laktozy (im większa dawka, tym bardziej nasilone objawy). Dolegliwości nie muszą pojawiać się bezpośrednio po spożyciu produktu zawierającego laktozę. Mogą one uwidocznić się po kilku lub nawet kilkunastu godzinach.
Dieta w nietolerancji laktozy
Dieta w nietolerancji laktozy polega na zmniejszeniu spożycia lub całkowitej eliminacji produktów zawierający laktozę. Należą do nich: mleko, produkty mleczne (jogurt, kefir, maślanka, twarogi, sery) oraz produkty, do których dodano mleko, produkty mleczne lub laktozę.
W zależności od nasilenia dolegliwości, można zastosować 3 rodzaje postępowania:
- całkowitą rezygnację ze spożywania produktów zawierających laktozę;
- ograniczenie spożycia produktów zawierających laktozę;
- zastosowanie preparatów zawierających farmakologiczne postacie laktazy (enzymu rozkładającego laktozę).
Całkowita rezygnacja ze spożywania produktów zawierających laktozę jest konieczna u osób z alaktazją. Wynika to całkowitego braku enzymu laktazy. Oprócz mleka i produktów mlecznych muszą one zwracać uwagę również na ukryte źródła laktozy (np. w pieczywie, margarynach, lekach, suplementach).
Jeśli osoba z nietolerancją laktozy toleruje pewną ilość mleka, to zaleca się pić je w małych ilościach, rozłożonych na kilka porcji w ciągu dnia (do ilości, która nie wywołuje dolegliwości). Większość osób z tym zaburzeniem może spożywać 12 g laktozy dziennie (ilość zawarta w jednej szklance mleka), co nie powoduje wystąpienia objawów ubocznych.
Część lub całość mleka można zastąpić jogurtem, kefirem lub maślanką zawierającymi żywe kultury bakterii. Są one lepiej tolerowane przez osoby z nietolerancją laktozy.
Mleko i produkty mleczne można również z powodzeniem zastąpić napojami roślinnym: mlekiem gryczanym, sojowym, ryżowym czy owsianym i produktami wytwarzanymi na ich bazie. Warto zwracać uwagę, aby były one wzbogacane w wapń.
Na rynku dostępny jest szeroki asortyment produktów mlecznych o obniżonej zawartości laktozy lub bezlaktozowych (mleko, jogurty, sery). Można również stosować kapsułki z farmakologiczną postacią laktazy, które spożywa się razem z posiłkiem zawierającym laktozę. Uzupełniają one braki tego enzymu w jelicie cienkim.
Produkty o największej zawartości laktozy
Najwięcej laktozy zawierają:
- mleko odtłuszczone w proszku (50 g laktozy w 100g produktu)
- mleko pełne w proszku (39 g/100 g)
- mleko zagęszczone (10 g/100 g)
- mleko krowie, owcze, jogurty, maślanka, serwatka (ok. 5 g/100 g)
- lody śmietankowe, kefir, śmietana (ok. 4 g/100 g)
- ser twarogowy, serki ziarniste, serki homogenizowane, desery mleczne (ok. 2-3 g/100 g)
Laktoza nie tylko w mleku
Laktoza stosowana jest jako substancja, która zapobiega krystalizacji cukru, poprawia smak, zapach i konsystencję produktów spożywczych. Znaleźć można ją więc w wędlinach, słodyczach, pieczywie, frytkach, krokietach, zupach w proszku itd. Dodatkowo laktoza często jest nośnikiem substancji aktywnej w wielu lekach i suplementach diety. Osoby z ciężką nietolerancją laktozy muszą więc dokładnie czytać etykiety wszystkich kupowanych produktów spożywczych i leków.
Obecnie produkty z obniżoną zawartością laktozy i roślinne zamienniki mleka są łatwo dostępne. Nietolerancja laktozy nie musi więc oznaczać diametralnych zmian w przyzwyczajeniach żywieniowych. Zwykle wystarczy wprowadzić kilka niewielkich modyfikacji, aby pozbyć się nieprzyjemnych objawów.