Fot. Fotolia
Istnieją choroby, których jedynym sposobem leczenia jest stosowanie diety bezglutenowej. W ostatnim czasie ten sposób żywienia zyskuje jednak popularność wśród osób, które nie muszą wystrzegać się glutenu. Kiedy warto wprowadzać dietę bezglutenową, a kiedy nie ma takiej potrzeby?
Czym jest gluten?
Gluten to mieszanina białek (prolamin i glutein) znajdujących się w pszenicy, jęczmieniu i życie oraz ich krzyżówkach i innych odmianach (np. pszenżycie, orkiszu, pszenicy chorasjańskiej). W polskich warunkach gluten zawiera również owies ze względu na wysoki poziom zanieczyszczeń tego zboża gatunkami zawierającymi gluten.
Gluten jest odpowiedzialny za strukturę i sprężystość wypieków z mąki. W połączeniu z wodą tworzy on bowiem siatkę glutenową, która zatrzymuje w swoim wnętrzu dwutlenek węgla. Jest to właściwość pożądana nie tylko przez piekarzy, ale i przez konsumentów.
Zasady diety bezglutenowej
Dieta bezglutenowa zakłada całkowite wyeliminowanie z diety pszenicy, jęczmienia, żyta, zwykłego owsa i wszystkich ich krzyżówek oraz odmian. Zwykły owies jest zabroniony z powodu silnego zanieczyszczenia glutenem. Istnieje możliwość kupienia owsa certyfikowanego, produkowanego m.in. w Finlandii, który go nie zawiera i może być spożywany w niewielkich ilościach.
W praktyce dieta bezglutenowa oznacza więc rezygnację ze wszystkich produktów zawierających nawet najmniejsze ilości wyżej wymienionych zbóż (m.in. kasze, makarony, pieczywo, mąka, otręby, płatki). Pieczenie, gotowanie czy smażenie nie wpływa za zawartość glutenu w produkcie.
Osoby stosujące dietę bezglutenową mogą spożywać produkty naturalnie bezglutenowe lub takie, które zostały glutenu pozbawione. Produktami naturalnie bezglutenowymi są: kukurydza, ryż, ziemniaki, soja, proso, gryka, tapioka, amarantus, maniok, soczewica, fasola, sago, sorgo, orzechy, a także mięso, owoce i warzywa. Za produkty bezglutenowe uznaje się również artykuły przetworzone, które zawierają mniej niż 20 mg glutenu na kilogram. Są one oznaczane symbolem przekreślonego kłosa.
Kto powinien stosować dietę bezglutenową?
Najczęstszym powodem stosowania diety bezglutenowej jest celiakia, czyli choroba autoimmunologiczna charakteryzująca się trwałą nietolerancją glutenu. Dotyczy ona około 1% populacji. Spożywanie glutenu prowadzi w jej przebiegu do zaniku kosmków jelitowych, czyli wypustek na powierzchni jelita, które zwiększają powierzchnię wchłaniania składników odżywczych. Toksyczne działanie glutenu skutkuje zaburzeniami wchłaniania i występowaniem niedoborów witamin, minerałów i innych składników odżywczych. Osoby chorujące na celiakię muszą stosować dietę bezglutenową do końca życia, ponieważ jest to jedyny sposób leczenia tego schorzenia.
Drugą grupą, która musi stosować dietę bezglutenową są osoby z alergią na gluten. Alergia to nieprawidłowa, nadmierna reakcja układu odpornościowego na pokarmy, które są nieszkodliwe dla większości osób. Objawia się ona zazwyczaj wymiotami, biegunką, pokrzywką, wodnistym katarem, zmianami skórnymi lub wstrząsem anafilaktycznym. W przeciwieństwie do celiakii, z alergii na gluten można „wyrosnąć”.
Trzecią, najbardziej kontrowersyjną grupą, która powinna stosować dietę bez glutenu są osoby cierpiące na nadwrażliwość na gluten. Szacuje się, że może ona dotyczyć około 6% populacji. Są to takie przypadki nietolerancji glutenu, w których wykluczono występowanie celiakii oraz alergii, a mimo tego spożycie glutenu powoduje wystąpienie niepożądanych objawów takich jak: bóle brzucha, wysypka, bóle głowy, przewlekłe zmęczenie, biegunka, wzdęcia, zaparcia, anemia, drętwienie i bolesność kończyn. Należy jednak pamiętać, że zanim wyeliminuje się ze swojej diety gluten, należy skorzystać z porady lekarza i sprawdzić czy objawów tych nie powodują inne czynniki (np. niedokrwistość z niedoboru żelaza może powodować przewlekłe zmęczenie, niedobory witaminy B12 drętwienie kończyn). Bardzo ważne jest również wykluczenie celiakii i alergii na gluten.
Warto również pamiętać o tym, że dieta bezglutenowa jest dietą bardzo trudną i wymagająca ogromnej wiedzy i umiejętności. Ich brak może powodować występowanie niedoborów (np. witamin z grupy B, błonnika pokarmowego). Rozpoczęcie diety bezglutenowej powinno być więc skutkiem rzeczywistych dolegliwości, a nie mody.
Kiedy nie warto wprowadzać diety bezglutenowej?
Jeśli nie chorujesz na celiakię lub alergię na gluten, nie obserwujesz u siebie żadnych z wymienionych wyżej dolegliwości, czujesz się dobrze, nie występują u ciebie niedobory witamin i minerałów o niewiadomym pochodzeniu, to najprawdopodobniej nie musisz eliminować glutenu ze swojej diety.
Dieta bezglutenowa odchudza?
Wśród wielu sposobów na odchudzanie pojawia się stosowanie diety bezglutenowej. Wiele osób twierdzi, że dzięki niej schudło. Dlaczego tak się dzieje?
Osoby wykluczające gluten często całkowicie zaprzestają spożywania produktów takich jak pieczywo, makaron, ciasta, produkty fast food czy słone przekąski. Na ich miejsce nie wprowadzają odpowiedników bezglutenowych. Taki jadłospis zaczyna więc dostarczać mniejszej ilości kalorii, co powoduje spadek masy ciała. „Efekt odchudzający” diety bezglutenowej nie wynika więc z nieobecności glutenu, ale wykluczenia produktów wysokokalorycznych. Niestety taka dieta może doprowadzić do niedoborów witamin z grupy B, magnezu czy błonnika pokarmowego. W celu zmniejszenia masy ciała warto więc stosować zróżnicować dietę niskokaloryczną.
Dieta bezglutenowa jest jedynym sposobem leczenia celiakii, alergii i nadwrażliwości na gluten. Zdecydowana większość społeczeństwa nie musi jednak eliminować tego składnika ze swojej diety. Zanim zrezygnujesz z glutenu, porozmawiaj ze swoim lekarzem lub dietetykiem, czy może przynieść ci to korzyści zdrowotne.